Pilotlar seçkin bir beyne sahiptirler. Pilot olmalarını da buna borçludurlar. İyi bir IQ’nun yanında mekanik ve analitik düşünebilme, uzaysal oryantasyon, bellek, dikkat, konsantrasyon, problem çözme, motivasyon, çoklu dikkat, psikomotor koordinasyon, anlama, kavrama, planlama, kontrol etme, iletişim, yönetim, konuşma, organize edebilme, öfkeyi ve dürtüleri kontrol edebilme, strese dayanabilme becerilerine de sahip olmaları gerekir. Eğer bir pilot bu yetenekleri bünyesinde bulunduruyorsa gerek ruhsal gerekse zihinsel açıdan güçlü ve korunaklı demektir. Nitekim yapılan araştırmalar ruhsal hastalıkların pilotlarda normal popülasyona göre daha az görüldüğünü ortaya koymuştur. Ancak bu veriler ve özellikler pilotlarda ruhsal sorunların görülmeyeceği anlamına gelmemektedir. Hiçbir pilotun zihinsel gücü diğer insanlarda olduğu gibi mutlak değildir. Yani zaman ve şartlara göre değişebilir. Ne iyi bir pilot olmak beyni mutlak manada korur ne de beyin performansının düşmesi pilotu kötü pilot kategorisine geriletir. Olaya sadece ruhsal ve zihinsel performansın geçici olarak düştüğü gözüyle bakmak gerekir.
Geçen sayıda beynin performansının düştüğü rahatsızlıklardan biri olarak depresyondan bahsetmiştim. Bugün de performans düşüklüklerinden biri olan Panik Bozukluğundan, belirtilerinden, CRM’e ve işlevselliğe etkisinden ve nasıl tedavi edilebileceğinden bahsedeceğim.
Panik Bozukluğu
Mitolojiye göre yarı keçi yarı insan şeklinde bir yaratık olan kırların ve çobanların tanrısı ‘pan’, kırlarda insanların karşısında çıkar, onları korkuturdu. Bu hikâyeden hareketle ‘pan’’ın yarattığı korkuya benzer korku manasında ‘panik’’ kelimesi ortaya çıkmıştır. Panik atağı, beynin ‘lokus seruleus’ adı verilen ve korku kontrolüyle ilgili bölgesinin aşırı duyarlılığı sonrasında oluşur. Panik ataklarının hayatı olumsuz yönde etkilemesiyle karakterize ruhsal bozukluğa da “Panik Bozukluğu” adı verilir.
Panik Atağı Belirtileri
Bir binanın onuncu katında olduğunuzu ve bir arkadaşınızla oturduğunuzu hayal edin. Biri yanlışlıkla yangın alarmına bassa önce bir tedirginlik yaşarsınız. Bir an önce o binadan çıkmak ister, büyük bir tehlike altında olduğunuzu zanneder ve binadaki diğer insanlar gibi koşuşmaya başlarsınız. Bu esnada biri bunun yanlış bir alarm olduğu haberini verir koşuşturmayı bırakır ve tekrar yerinize dönersiniz. İşte panik atağı lokus seruleus bölgesindeki bir yanlış alarmın sebep olduğu tehlike ve tehdit algısının beyinde ve bedende yarattığı aşırı uyarılmışlık halidir.
Neler Olur?
- Kalp hızlanır, göğüste ağrı oluşur ve tansiyon yükselir
- Solunum kasları kasılır, nefes alıp vermeler zorlaşır
- Mide-barsak hızlanır ishal, bulantı, gurultu oluşur
- İdrar yollarındaki hızlanma aşırı idrara çıkmaya sebep olur
- Kaslarda kasılma, uyuşma, karıncalanma gözlenir
- Derialtı ter bezleri aşırı çalışır ve soğuk terleme görülür
- Baş dönmesi, bağ ağrısı, bulanık görme olur
- Bu belirtilere kontrolünü kaybetme, kalp krizi geçirme, beyin kanaması geçirme, aklını kaybetme korkuları eklenir
Panik atakları genellikle kendiliğinden biter. Ancak zamanı belirsizdir. Bazen bir iki dakika bazen de gün boyu sürebilir, ama genellikle yirmi otuz dakika sürer.
CRM ve Panik Atağı
- Panik atağı tam bir inkapasite durumu yaratır. Kalp krizinden çok daha tehlikelidir. Kalp krizinde kokpitte bir kişi eksilirken panik atağında bu sayı iki olur. Pilot o an hava açlığı ve ölüm korkusuyla ayağa kalkıp kokpitin dışına çıkma, kokpitin camlarını açmak isteme, sürekli gezinme, yerinde duramama gibi kontrolsüz davranışlar sergileyebilir. Böyle bir durumun kokpit içinde ve uçuş ekibinde nasıl bir durum yaratacağını tahmin etmişsinizdir. İlk yapılması gereken şey kişiyi stabilize etmeye çalışıp en yakın havalimanına iniş isteğinde bulunmaktır. Çünkü panik atağın ne kadar süreceği belli olmaz.
- Panik bozukluğunun yaratacağı bir başka sorun da kişide uzak ülkelere uçma ve havada olma korkusunun gelişmesidir. Bu korkuların altında “ya panik beni havada yakalarsa” düşüncesidir. O yüzden bir pilotun bu tür korkuları yaşaması absürt karşılanmamalıdır. “Pilotlar havadan korkmaz” tarzında bir yaklaşım bilimsel değildir. Beyin kimyası bozulan bir kişide panik bozukluğu gelişir. Velev ki bu kişi pilot olsun.
- Panik bozukluğu pilotun dikkat, konsantrasyon ve bellek fonksiyonlarını zayıflatır. Hata potansiyelini artırır.
Panik Atakta İlk Yardım
Bir panik atağının üstesinden gelmek için ilk anda şu uygulamalar yapılabilir:
- Kişiye derin nefes aldırabilmek panikte etkilidir. Panik esnasında sık, ama yüzeysel nefes alma söz konudur. Bir iki defa derin nefes almayı başarabilmek bile süreyi kısaltabilir
- Her pilotun panik atağı olmasa bile korku veya kaygısını dindirecek bir hayalinin olması çok önemlidir. Kendinizi iyi, rahat, emniyette, huzurlu hissettiğiniz bir ortam belirleyin. Bunu hayal ederek zihninize yerleştirin. Umarım hiç yaşamazsınız, ama yaşarsanız daha önce belirlediğiniz bu güvenli yeri hayal etmeye çalışın. “İmajinasyon tekniği” adını verdiğimiz bu yöntem çokça işe yaramaktadır
- Panik atağı geldiğinde “yanlış alarm” örneğini hatırlayın. Kendinize “bu bir yanlış alarm, öleceğim veya kalp krizi geçireceğim bir durum yok, bu birazdan bitecek” telkinini yapın
- Güvendiğiniz, inandığınız, sizin iyi olmanızı isteyen veya sizin iyi olmasını istediğiniz birini gözünüzün önüne getirin. Onunla birlikte olduğunuzu, sizi yüreklendirdiğini düşünün.
- Panik atağı esnasında kaslar aşırı kasılır, deri ısısı düşer. Kasları gevşetici masaj ve deriyi ovalama paniğin çabuk sönmesine yardımcı olur
Panik Bozukluğunun Tedavisi
Panik bozukluğu bir kimyasal bozulma sonrasında oluştuğu için geçici olarak ilaç kullanılması gerekmektedir. FAA’in onay verdiği ilaçların yanında panik atağa sebep olan geçmiş travmatik olaylara, günlük tetikleyicilere duyarsızlaştırmayı sağlayan EMDR gibi terapi yöntemleri kısa sürede ve kalıcı çözümler elde edilmesini sağlar. Beraberinde gevşeme teknikleri, solunum egzersizleri, EFT gibi yöntemler stres hormonlarının seviyesini düşürerek paniğin şiddetini ve sıklığını azaltabilmektedir.
Hepinize sağlıklı günler, emniyetli uçuşlar diliyorum.
DOÇ. DR. ADNAN ÇOBAN
PSİKİYATRİST-PSİKOTERAPİST
Kim Korkar Uçmaktan: Uçuş Korkusu
Korku insanda bir dereceye kadar var olması gereken bir duygudur. Bizi...
