Okulda Travma

Travma yaşayan çocukta, yaşanan olayın defalarca hatırlanması, o sıradaki görüntülerin tekrar tekrar gözün önünden geçmesi, olayın yaşandığı yerlere gitmek istememe (kaçınma) gibi tepkiler görülür. Ayrıca vücut, heyecan ve korku durumundaki gibi fizyolojik uyarılmışlık haline geçer; nabız artışı, göz bebeklerinin büyümesi, işitmenin keskinleşmesi gibi tepkiler verir. Çocuk yağmur, rüzgâr gibi doğal olaylardan korkabilir, güvensiz ve bağımlı hale gelip önceki yaşlardaki davranışlarına gerileyebilir; daha küçük bir çocuk gibi davranabilir, yatağını ıslatabilir. Ayrılık kaygısı yaşayabilir; aileden, sevdiklerinden ayrılmak istemez, onların yokluğunda başına kötü şeyler geleceğinden ya da kendisi bir yere gidince geride kalanların böyle olaylarla karşılaşabileceğinden korkar, bunun sonucunda okula da gitmek istemez. Evde ve okulda davranış bozuklukları yaşayabilir, okul başarısı düşebilir. Sinirli olabilir, aşırı huzursuzluk, suçluluk ve değersizlik duyguları içinde kalabilir. Dikkat, konuşma sorunları yaşayabilir, konsantre olmada, karar vermede zorlanabilir.

Travmanın etkisiyle çocuğun davranışlarında da değişiklikler görülebilir; daha hareketli, saldırgan veya tersine sessiz, mesafeli olabilir, içine kapanabilir, sürekli bir şeyler isteyebilir, hırçın ve isyankâr davranabilir. Ayrıca ölüme ve hayatın yaşamaya değmediğine ilişkin düşünceler içinde kalabilir. Sevdiği etkinliklere, yapması gereken şeylere ve oyunlara karşı ilgisi azalabilir, ya da aynı oyunları sürekli tekrarlayabilir. Kabuslar, uyku sorunları, kilo kaybı veya alımı, enerji kaybı, derin bir yorgunluk hissi, aşırı yavaşlık ile vücutta ağrılar da olabilir.

Travmaya Neden Olabilecek Durumlar

• Öğretmenin fiziksel ve/veya sözel şiddet uygulaması
• Öğretmenin ilgisizliği ve ihmali
• Arkadaş çevresi tarafından dışlanma
• Arkadaş çevresi tarafından alay edilme
• Akranları ya da daha büyük çocuklar tarafından fiziksel ve sözel şiddete maruz kalma
• Akranları ya da daha büyük çocuklar tarafından cinsel tacize uğraması
• Ailenin fiziksel ve/veya sözel şiddet uygulaması
• Ailenin ilgisizliği ve ihmali
• Okulda ve ailede geleneksel bakış açısı

Öğretmenin, ailenin ve/veya arkadaş çevresinin çocuğa fiziksel ve/veya sözel şiddet uygulaması, çocuk için ciddi bir travma kaynağıdır. Çocuk bu durumda içe kapanabilir ya da saldırganlaşabilir ve huzursuzluk, huysuzluk hali git gide artabilir. Her iki durumda da çocuğa psikolojik destek gereklidir.

Arkadaşları tarafından alay edilen ve dışlanan çocuk da duygusal olarak istismar edilmiş durumdadır. Öğretmenin, okul yönetiminin ve ailenin bu durumu farketmesi, çocukta meydana gelen travmaları ve duygusal hasarı görebilmeleri, çocuğa psikolojik destek sağlanması gereklidir. Aynı zamanda geleneksel bakış açılarını değiştirmeleri, aynı uygulamaları(ceza niteliğinde) kendilerinin de okulda ve evde uygulamamaları oldukça önemlidir.

Öğretmenin ve/veya ailenin ilgisizliği ve ihmali de çocuk için duygusal olarak yaralanma nedenidir. Çocuğun ihtiyaçları ve istekleri, özellikle duygusal durumu gözardı edilir. Bu durumda çocukta güvensizlik, içe kapanma, sosyal kaygı gibi durumlar oluşabileceği gibi tersi olarak agresyon, antisosyal davranışlar gibi durumlar da söz konusu olabilir.

Çocuk yaşadıklarını dile getirmeyebilir. Bu durumda davranış değişiklikleri gözlenmeli ve mutlaka nedenleri araştırılmalıdır. Eğer çocuk yaşadıklarını dile getiriyorsa mutlaka dinlenmeli ve bir uzmana başvurulmalıdır.

Bebekler ve Yeni Yürümeye Başlayan Çocuklarda Travma Sonrası Tepkiler (doğum-üç yaş arası)

• Kolay şaşırma.
• Kaygılı görünme.
• Yatak ıslatma, konuşma problemleri gibi gerileme davranışları.
• Anne-babaya yapışma ve onlardan ayrılmamacc.
• Uyku sorunları, kabuslar.
• Çevreyle ilişkilerde tutukluk ve ürkeklik.
• Kontrol edilemeyen saldırganlık.
• Travmayla ilgili tekrarlanan oyunlar.

Okul Öncesi Çocuklarda Travma Sonrası Tepkiler (4-6 yaş)

• Yatak ıslatma, parmak emme, bebeksi konuşma gibi gerileme davranışları.
• Anne-babaya yapışma ve onlardan ayrılmama(Ayrılık Kaygısı).
• Tikler.
• Uyku sorunları, kabuslar.
• Kaçınma davranışı ve içe kapanma.
• Genel bir kaygı hali, ani heyecanlanma, hayvanlardan ve yabancılardan korkma.
• Travmayla ilgili tekrarlanan oyun ve ritueller (belirli davranışları saplantılı bir şekilde tekrarlama)
• Kendi hayal ettikleri şeylerle (örneğin, kendilerine ait saldırgan fantazilerle) ve gerçek olanları karıştırma. Bu yaş grubundaki çocuklar kötü olayların kendi kötü düşüncelerinden kaynaklandığını düşünüp üzülebilirler. Bu tip bir hayalci düşünce zihinsel bulanıklık, utanç, kaygı ve dünyayla ilgili yanlış yorumlar yapmaya yol açabilir.

Okul Çağındaki Çocuklarda Travma Sonrası Tepkiler (7-12 yaş arası)

• Okul öncesi dönemdeki davranışlara gerileme; bu durum, akranları tarafından reddedilmeye yol açabilir ve yeni gelişmeye başlayan yeterlik ve özerklik duygularının ortaya çıkmasını engelleyebilir.
• Okula gitmek istememe ve okul başarısının düşmesi
• Travmayla ilgili tekrarlanan oyunlar.
• Saldırganlık: Erkek çocuklarda özellikle silahlara, savaş oyunlarına ilgi gösterme.
• Uyku sorunları, kabuslar.
• Anne-babaya yapışma ve onlardan ayrılmama(Ayrılık Kaygısı).
• Doğal olaylardan (yağmur ve rüzgar gibi) korkma
• Dikkat ve konuşma sorunları.
• İsyankar davranışlar.
• Vücutta ağrılar

Ergenlerde Travma Sonrası Tepkiler (13-18 yaş arası)

• Dünya ve kendi gelecekleri hakkında olumsuz tutumlar.
• Kendi korkuları ve travmaya verdikleri tepkilerle ilgili endişe; özellikle kendilerini suçlu ve çaresiz hissetme gibi tepkilerinin anormal olup olmadığını merak etme.
• Risk-alma veya duygularını davranışlarla dışa vurma davranışları (örneğin okuldan kaçma, rastgele cinsel birliktelik, madde kullanımı).
• İştah ve uyku sorunları.
• Günlük etkinliklere karşı ilgi kaybı.
• Okul sorunları.
• Travmatik yaşantıdan sonra almak zorunda kaldıkları sorumluluklar nedeniyle yetişkinliğe erken girme.
• Anne-babalarla çatışma ve tartışmaların artması.

  DOÇ. DR. ADNAN ÇOBAN

  PSİKİYATRİST-PSİKOTERAPİST

Okul Korkusu hakkında bilgi almak isterseniz eğer ki; İlgili linke tıklayabilirsiniz.