Depresyon her yaşta olduğu gibi yaşlılarda da görülür. İhtiyarlarda görülen depresyonun önemli bir özelliği, yaşlıların bütün hastalıklarında olduğu gibi, bakımının zor olmasıdır. Depresyonun bu çeşidi aileden başka insanların, bakıcıların, profesyonel sağlık mensuplarının çok zaman ve efor harcamasını gerektirir. Dolayısıyla ekonomik açıdan da pahalıya mal olur.
Depresyon fiziksel hastalıkları alevlendirir. Yaşlı insanların zaten genellikle birden fazla hastalığı vardır. Bunlara bir de depresyon eklenince, kişinin sağlığı iyice bozulur.
Önemine rağmen, ihtiyarlara depresyon teşhisi nadiren konur. Bunun sebeplerinden biri, yaşlıların keyifsiz, neşesiz, mutsuz, durgun olmalarının normal karşılanmasıdır. Diğer bir sebep de, yaşlı depresyonunda “bedensel şikayetler”in ön planda olmasıdır. Yaşlılar genellikle psikolojik durumlarından bahsetmezler, hatta psikolojik durumları sorulduğunda cevap vermezler (veya lafı eveleyip gevelerler). Ancak başlarının ağrıdığından, eklemlerinin sızladığından, nefeslerinin daraldığından, göğüslerinin sıkıştığından, iki adım attıklarında yorulduklarından, bağırsaklarının gazla dolu olduğundan yakınıp dururlar. Sonuçta, Amerika'da bile depresyonu olan yaşlıların %55'i tedavi görmez.
Yaşlılık ve Kaygı hakkında bilgi almak isterseniz eğer ki; İlgili linke tıklayabilirsiniz.
İlgili link: https://www.adnancoban.com.tr/yaslilik-ve-kaygi
Fiziksel şikâyet ve hastalıklarla depresyon çoğu zaman öylesine iç içe girer ki, başlanan bir antidepresan ilaç iyi sonuç verdikten sonra "Demek ki hasta depresyondaymış" denir.
Depresyon sosyal fonksiyonu (hastanın dışarı çıkması, insan içine girmesi, topluma karışması, akrabaları ve arkadaşlarıyla görüşmesi, konuşmalara normal biçimde katılması vs.) akciğer hastalığından, eklem hastalığından, şeker hastalığından ve yüksek tansiyondan daha çok bozar. Fiziksel fonksiyonu ise (bedeni taşıyabilme, ev içinde veya dışında hareket edebilme, günlük işlerini yardımsız yürütebilme vs.) eklem hastalığı, şeker hastalığı ve yüksek tansiyona nazaran daha olumsuz etkiler. Depresyon tedavi edildiğinde bütün bu bedensel hastalıkların verdiği acı azalır, hastanın hareketliliği artar, tedavi maliyeti düşer.
Depresyona giren yaşlılar kendilerini daha 'hasta' algılarlar. Çok fazla doktora gidenlerin dörtte üçünde ciddi depresyon vardır. Depresyonda olan yaşlı kişiler, diğerlerine göre iki kat daha fazla doktora giderler, hastaneye yatırıldıklarında iki kat daha uzun süre tedavi altında kalırlar. Depresyonla birlikte herhangi bir fiziksel hastalığı da olanların, mesela sadece kronik akciğer hastalığı olanlarla, şeker hastalarıyla, eklem hastalarıyla, yüksek tansiyon hastalarıyla karşılaştırıldığında, hastane yataklarını daha uzun süre işgal ettikleri görülür. Günde beş çeşitten fazla ilaç kullananların %65'i depresyon hastasıdır (depresyonu olmayanların sadece %35'i günde beş çeşitten fazla ilaç kullanır). Fiziksel hastalığı olanlarda depresyon da varsa, bu kişilerin sağlığa harcadıkları para, aynı şiddette fiziksel hastalığı olan ama depresyona girmemiş kişilerle kıyaslandığında, iki kat daha yüksektir.
Yaşlılarda Depresyon Sık Görülür mü?
65 yaş ve üstündeki 1000 kadından 14'ü, 1000 erkekten 4'ü depresyondadır. Bu oranlar, daha genç yaştaki erişkinlerin dörtte biri kadardır. 1000 yaşlıdan 20’sinde ise distimik bozukluk (hafif şiddette, ama uzun sürmüş depresyon) vardır. Öte yandan 1000 yaşlıdan 150’sinde, teşhis koyduracak yoğunluğa ulaşmasa da, depresyon belirtilerine rastlanır.
Yaş ilerledikçe depresyonun daha az görüldüğü dikkat çekmektedir. Bunun sebeplerinden biri, yaşlılara depresyon teşhisi koymanın zorluğu olabilir (yukarıda belirttiğimiz gibi, ihtiyarların daha çok bedensel şikâyetlerden yakınmaları; psikiyatrik belirtileri hatırlamak ve ifade etmek istememeleri yüzünden). Bununla birlikte, gerçekten de genç kuşaklarda depresyon gerçekten daha yaygın olabilir. Savaşlar, kıtlıklar, büyük göçler gibi kitleleri etkileyen olayların ruhsal bozuklukların sıklığını etkilediği bilinen bir gerçektir. Mesela Amerika'da 1922’den önce doğan beyaz erkeklerde intihara daha fazla rastlanmıştır. 1960-75 arasında da depresyon çok görülmüştür.
Hangi Yaşlılar Depresyona Yatkındır?
Kadınlar, dullar, fakirler, sosyal konumu düşük olanlar, üzücü ve beklenmedik olaylar yaşayanlar depresyona daha yatkındırlar. Kişinin genel sağlık durumunun kötü olması da depresyonu tetikler. Beyin ve hormon hastalıkları, kronik bronşit ve amfizem, kalp krizi ve kanserler depresyona girme riskini epeyce arttırır. Depresyon görülme oranı, genç erişkinlere kıyasla yaşlılarda düşüktür, ama genel tıbbi dununu kötü veya hastaneye yatırılmış olanlarda çok yüksektir.
Yaşlılarda Depresyonun Sebepleri
Depresyonun daha önce anlattığımız sebepleri yaşlılar için de aynen geçerlidir: Beyin kimyasında bozulma (serotonin, adrenalin, dopamin maddelerinin salgısında azalma), olumsuz düşünce yapısı (mükemmeliyetçilik, kendine güvensizlik, karamsarlık gibi) ve bazı kişilik özelikleri...
Yaşlılarda özellikle vurgulamak istediğimiz noktalardan biri, beyin damar hastalıklarına bağlı olarak gelişen depresyondur. Beyin damarlarında tıkanma veya beyin kanaması sonucunda dışarıdan bakıldığında hasta sadece felç geçirmiş gibi görünse de, bu hastaların önemli bir bölümü depresyona da girer. Aynı şiddette sakatlığa sebep olan başka hastalıklar, felç kadar depresyona yol açmaz. Çünkü felç geçiren kişinin hastalanan organı, aynı zamanda duygu ve düşüncelerimizin de merkezi olan beyindir. Bazen beyinde küçük küçük bir sürü damar tıkanıklığı olur; bu hastada herhangi bir felç veya sakatlık ortaya çıkmaz, ama kişi yine de depresyona girebilir.
Beyin tomografisi veya MR'ı çekilip de beyninde küçülme (atrofi) görülen hastalar da depresyona yatkındırlar. Beyni küçülmüş yaşlıların bir kısmı uzun ve sağlıklı bir hayat yaşar, ama bir kısmında da ileride bunama gelişir.
Bunamalar da (mesela Alzheimer hastalığı) yaşlılarda görülen depresyonun önemli sebeplerinden biridir. Hastaya en çok acı veren durum, bunamanın kendisinden çok depresyondur. Hasta yakınları da genellikle unutkanlığı kabullenir, ama depresyondan dolayı çok zahmet çekerler.
Bunama bazen unutkanlıkla değil doğrudan doğruya depresyon belirtileriyle ortaya çıkar. Bazen de o kadar şiddetli bir unutkanlığa yol açar ki, hastanın bunadığı sanılır (bu tür depresyona yalancı bunama veya psödodemans denir). Bunamayla depresyonun birbirinden ayrılması önemlidir; çünkü bunama giderek ilerleyen, depresyon ise tedavi edilebilen bir hastalıktır.
Parkinson, hem depresyona hem bunamaya sebep olabilen bir beyin hastalığıdır. Hareketlerde yavaşlama ve titremeyle ortaya çıkar. Yaş ilerledikçe daha sık görülür.
Yaşlılarda Mani (İki Uçlu Mizaç Bozukluğu) Görülür mü?
Yaş ilerledikçe mani riski azalır. Yine de psikiyatrik hastaların %5 ila 10'unda mani görülür. Genç yaşından beri tekrarlayan depresyonu olan kişilerde ileri yaşta mani ortaya çıkabilir. Beyin damar hastalıkları da hem depresyonu hem maniyi tetikleyebilir.
Matem
Yaşlılarda depresyondan bahsederken matemden söz açmamak olmaz. Çünkü bilindiği gibi, yaş ilerledikçe insan giderek daha çok sayıda sevdiğini kaybeder. İnsana en zor gelen ölüm, genellikle eşin ölümüdür.
Dul kalan kişiler ilk iki yılı zor geçirirler. Genç dullarda bu iki yıl süresince depresyona girme riski azalırken, yaşlı dullarda giderek artar. Dullarda intihar girişimi tehlikesi daha yüksektir.
Yaşlılarda İntihar
Yaşlılarda intihara bağlı ölümler gençlere oranla çok daha fazla görülür. Yaş ilerledikçe intihar girişimleri artmasa bile, intihar sonucu hayatını kaybetme riski 60 yaşından sonra yükselir. İntihar girişiminde bulunan yaşlıların %75'i kadın, ama intihar sonucu ölenlerin %60'ı erkektir. 65 yaşın üstündeki erkeklerde intihar sonucu ölüm oranı, diğer kişilerin beş katı kadardır.
Yaşlılar, intiharı düşünmelerinin en önemli sebebi olarak yalnızlığı gösterirler. Mali problemler ve genel sağlık durumunun kötü olması da kişiyi depresyon sokan başlıca sebepler arasındadır. Ancak mali problemler, işsizlik ve ailevi sorunlar genç intiharlarında daha büyük rol oynar. Alkol de daha çok gençlerde intiharı tetikleyen bir unsurdur. Eşini kaybetmiş olanlarda intihar riski daha yüksektir.
Ölümle sonuçlanan intiharlarda kullanılan yöntem, ya ateşli silahla kendini vurmak veya kendini asmaktır. Ölümle sonuçlanmayan intiharlarda kişi yüksek dozda ilaç almış veya bileklerini kesmiştir. İntihar eden yaşlılar, genellikle gençlere göre daha sert, daha şiddetli yöntemler kullanırlar. İntiharı düşünen yaşlıların çoğu, canına kıymaya kalkışmadan evvel bunu arkadaşlarına veya ailelerine söyler. Bu yüzden intiharın bahsi bile ciddiye alınmalıdır.
Yaşlılarda Depresyonun Akıbeti
Önemli bir soru da şudur: Depresyon, bunamaya (mesela Alzheimer hastalığına) dönüşür mü? Maalesef sık depresyon geçiren veya depresyonu uzun süren kişilerde ileri yaşta bunama riskinin genel nüfusa göre daha yüksek olduğu anlaşılmış durumdadır. Elbette depresyon geçiren herkes bunamaz, ancak depresyon hastalarında bunama riski daha yüksektir.
Depresyon, gençlerde olduğu gibi yaşlılarda da tekrarlama riski olan bir hastalıktır. Bu yüzden tedavi ciddiye alınmalı, yaşlılıkta intihara bağlı ölüm riski yüksek olduğu için hastalık takibine özel bir önem verilmelidir.
Depresyon, başarıyla tedavi edilebilen bir hastalıktır. Ancak bazı kişilerde kronikleşebilir. Bedensel hastalığı olan yaşlılarda gerek nüksetme gerekse kronikleşme tehlikesi daha fazladır.
Yaşlılarda Depresyonun Tedavisi
Gençlerde etkili olan depresyon ilaçları yaşlılarda da etkilidir. Ancak yaşlılarda bütün vücut fonksiyonları gençlikteki canlılığını kaybettiğinden (mesela karaciğer yavaşladığından) ilaçlar düşük dozda bile verilse kanda yüksek seviyeye ulaşabilir, üstelik vücuttan atılmaları gecikebilir Ayrıca düşük kan seviyesindeki bir ilaç bile, yaşlı insanda daha fazla yan etkiye yol açar.
Eski depresyon ilaçları zihin bulanıklığına, dikkatsizliğe, unutkanlığa, uykululuğa, idrar tutukluğuna, kalpte ritim bozukluğuna, tansiyon düşmesine kabızlığa, ağız kuruluğuna sebep oluyordu. Bu yüzden ihtiyarlarda antidepresan tedavisi önemli sorunlara yol açıyordu. Prostat büyümesi ve glokomu (göz tansiyonu) olanlarda ilaç kullanmanın riski daha da artıyordu. Sonuçta çoğu yaşlı, tedavisiz kalıyordu.
Yeni depresyon ilaçlarının yan etkileri, eskilerine göre çok daha azdır. Hele hele kalp ritmini bozmak gibi ciddi yan etkileri hemen hiç yoktur. Yeni ilaçların başka bir avantajı da, diğer ilaçlarla etkileşimlerinin az olmasıdır. Pek çok ilaç kullanmak zorunda olan yaşlılarda, ilaç etkileşimi de önemli bir sorundur. Yeni antidepresan ilaçlar sayesinde çoğu yaşlı iyi tedavi şansına kavuşmuş, depresyonun olumsuz sonuçlan büyük oranda önlenebilmiştir.
Psikoterapi çocuklar ve genç erişkinler için olduğu gibi yaşlılara da faydalıdır. Hele eşini kaybetmiş, hayatında ciddi üzüntü kaynakları olan, yeterli sosyal desteği bulunmayan, fiziksel hastalıklara bağlı maluliyet yaşayan ihtiyarlarda psikoterapiyi ihmal etmek, sadece ilaç yazmakla yetinmek doğru olmaz.
Elektroşok tedavisi, depresyonu ilaç ve psikoterapiyle düzelmeyen hastalara uygulanabilir. 100 yaşın üstünde bile elektroşok yapılan hasralar vardır. Elektroşok, sanılanın aksine, yaşlılarda bile oldukça emniyetli bir tedavi yöntemidir. Bu tedaviyi alan 1000 yaşlıdan biri hayatını kaybeder. Ölüm sebebi genellikle kalple ilgili sorunlardır. Kalp hastalığı iyi kontrol edildikten sonra elektroşok riski iyice azalır.
DOÇ. DR. ADNAN ÇOBAN
PSİKİYATRİST-PSİKOTERAPİST
Hezeyanlı Bozukluklar
Hezeyanlar, yanlış fakat sağlam ve kolay değiştirilemez düşünce ve ina...
